ธมฺมนฺติ โลกุตฺตรมคฺคํ ฯ สมฺมาทิฏฺฐิปุเรชวนฺติ วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิปุเรชวา อสฺส ปุพฺพยายิกาติ สมฺมาทิฏฺฐิปุเรชโว, ตํ สมฺมาทิฏฺฐิปุเรชวํฯ ยถา หิ ปฐมตรํ ราชปุริเสหิ กาณกุณิอาทีนํนีหรเณน มคฺเค โสธิเต ปจฺฉา ราชา นิกฺขมติ, เอวเมวํ วิปสฺสนา สมฺมาทิฏฺฐิยา อนิจฺจาทิวเสน ขนฺธาทีสุ โสธิเตสุ ปจฺฉา ภูมิลทฺธวฏฺฏํ ปริชานมานา มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ธมฺมาหํ สารถิํ พฺรูมิ, สมฺมาทิฏฺฐิปุเรชว’’นฺติฯ

อิติ ภควา เทสนํ นิฏฺฐาเปตฺวา อวสาเน จตฺตาริ สจฺจานิ ทีเปสิฯ เทสนาปริโยสาเน เทวปุตฺโต โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิฯ ยถา หิ รญฺโญ โภชนกาเล อตฺตโน มุขปฺปมาเณ กพเฬ อุกฺขิตฺเต องฺเก นิสินฺโน ปุตฺโต อตฺตโน มุขปฺปมาเณเนว ตโต กพฬํ กโรติ, เอวเมวํ ภควติ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ เทเสนฺเตปิ สตฺตา อตฺตโน อุปนิสฺสยานุรูเปน โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณนฺติฯ อยมฺปิ เทวปุตฺโต โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา ภควนฺตํ คนฺธาทีหิ ปูเชตฺวา ปกฺกามีติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. วนโรปสุตฺตวณฺณนา

[47] สตฺตเม ธมฺมฏฺฐา สีลสมฺปนฺนาติ เก ธมฺมฏฺฐา, เก สีลสมฺปนฺนาติ ปุจฺฉติฯ ภควา อิมํ ปญฺหํ ถาวรวตฺถุนา ทีเปนฺโต อารามโรปาติอาทิมาหฯ ตตฺถ อารามโรปาติ ปุปฺผารามผลารามโรปกาฯ วนโรปาติ สยํชาเต อโรปิมวเน สีมํ ปริกฺขิปิตฺวา เจติยโพธิจงฺกมนมณฺฑปกุฏิเลณรตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานานํ การกา ฉายูปเค รุกฺเข โรเปตฺวา ททมานาปิ วนโรปาเยว นามฯ เสตุการกาติ วิสเม เสตุํ กโรนฺติ, อุทเก นาวํ ปฏิยาเทนฺติ ฯ ปปนฺติ ปานียทานสาลํฯ อุทปานนฺติ ยํกิญฺจิ โปกฺขรณีตฬากาทิํฯ อุปสฺสยนฺติ วาสาคารํฯ ‘‘อุปาสย’’นฺติปิ ปาโฐฯ

สทา ปุญฺญํ ปวฑฺฒตีติ น อกุสลวิตกฺกํ วา วิตกฺเกนฺตสฺส นิทฺทายนฺตสฺส วา ปวฑฺฒติฯ ยทา ยทา ปน อนุสฺสรติ, ตทา ตทา ตสฺส วฑฺฒติฯ อิมมตฺถํ สนฺธาย ‘‘สทา ปุญฺญํ ปวฑฺฒตี’’ติ วุตฺตํฯ ธมฺมฏฺฐา สีลสมฺปนฺนาติ ตสฺมิํ ธมฺเม ฐิตตฺตา เตนปิ สีเลน สมฺปนฺนตฺตา ธมฺมฏฺฐา สีลสมฺปนฺนาฯ

อถ วา เอวรูปานิ ปุญฺญานิ กโรนฺตานํ ทส กุสลา ธมฺมา ปูเรนฺติ, เตสุ ฐิตตฺตา ธมฺมฏฺฐาฯ เตเนว จ สีเลน สมฺปนฺนตฺตา สีลสมฺปนฺนาติฯ สตฺตมํฯ

8. เชตวนสุตฺตวณฺณนา

[48] อฏฺฐเม อิทํ หิ ตํ เชตวนนฺติ อนาถปิณฺฑิโก เทวปุตฺโต เชตวนสฺส เจว พุทฺธาทีนญฺจ วณฺณภณนตฺถํ อาคโต เอวมาหฯ อิสิสงฺฆนิเสวิตนฺติ ภิกฺขุสงฺฆนิเสวิตํฯ

เอวํ ปฐมคาถาย เชตวนสฺส วณฺณํ กเถตฺวา อิทานิ อริยมคฺคสฺส กเถนฺโต กมฺมํ วิชฺชาติอาทิมาหฯ ตตฺถ กมฺมนฺติ มคฺคเจตนาฯ วิชฺชาติ มคฺคปญฺญาฯ ธมฺโมติ สมาธิปกฺขิกา ธมฺมาฯ สีลํ ชีวิตมุตฺตมนฺติ สีเล ปติฏฺฐิตสฺส ชีวิตํ อุตฺตมนฺติ ทสฺเสติฯ อถ วา วิชฺชาติ ทิฏฺฐิสงฺกปฺปาฯ ธมฺโมติ วายามสติสมาธโยฯ สีลนฺติ วาจากมฺมนฺตาชีวาฯ ชีวิตมุตฺตมนฺติ เอตสฺมิํ สีเล ฐิตสฺส ชีวิตํ นาม อุตฺตมํฯ เอเตน มจฺจา สุชฺฌนฺตีติ เอเตน อฏฺฐงฺคิกมคฺเคน สตฺตา วิสุชฺฌนฺติฯ

ตสฺมาติ ยสฺมา มคฺเคน สุชฺฌนฺติ, น โคตฺตธเนหิ, ตสฺมาฯ โยนิโส วิจิเน ธมฺมนฺติ อุปาเยน สมาธิปกฺขิยธมฺมํ วิจิเนยฺยฯ เอวํ ตตฺถ วิสุชฺฌตีติ เอวํ ตสฺมิํ อริยมคฺเค วิสุชฺฌติฯ อถ วา โยนิโส วิจิเน ธมฺมนฺติ อุปาเยน ปญฺจกฺขนฺธธมฺมํ วิจิเนยฺยฯ เอวํ ตตฺถ วิสุชฺฌตีติ เอวํ เตสุ จตูสุ สจฺเจสุ วิสุชฺฌติฯ

อิทานิ สาริปุตฺตตฺเถรสฺส วณฺณํ กเถนฺโต สาริปุตฺโตวาติอาทิมาหฯ ตตฺถ สาริปุตฺโตวาติ อวธารณวจนํ, เอเตหิ ปญฺญาทีหิ สาริปุตฺโตว เสยฺโยติ วทติฯ อุปสเมนาติ กิเลสอุปสเมน ฯ ปารํ คโตติ นิพฺพานํ คโตฯ โย โกจิ นิพฺพานํ ปตฺโต ภิกฺขุ, โส เอตาวปรโม สิยา, น เถเรน อุตฺตริตโร นาม อตฺถีติ วทติฯ เสสํ อุตฺตานเมวาติฯ อฏฺฐมํฯ

9. มจฺฉริสุตฺตวณฺณนา

[49] นวเม มจฺฉริโนติ มจฺเฉเรน สมนฺนาคตาฯ เอกจฺโจ หิ อตฺตโน วสนฏฺฐาเน ภิกฺขุํ หตฺถํ ปสาเรตฺวาปิ น วนฺทติ, อญฺญตฺถ คโต วิหารํ ปวิสิตฺวา สกฺกจฺจํ วนฺทิตฺวา มธุรปฏิสนฺถารํ กโรติ – ‘‘ภนฺเต, อมฺหากํ วสนฏฺฐานํ นาคจฺฉถ, สมฺปนฺโน ปเทโส, ปฏิพลา มยํ อยฺยานํ ยาคุภตฺตาทีหิ อุปฏฺฐานํ กาตุ’’นฺติฯ ภิกฺขู ‘‘สทฺโธ อยํ อุปาสโก’’ติ ยาคุภตฺตาทีหิ สงฺคณฺหนฺติฯ อเถโก เถโร ตสฺส คามํ คนฺตฺวา ปิณฺฑาย จรติฯ โส ตํ ทิสฺวา อญฺเญน วา คจฺฉติ, ฆรํ วา ปวิสติฯ สเจปิ สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉติ, หตฺเถน วนฺทิตฺวา – ‘‘อยฺยสฺส ภิกฺขํ เทถ, อหํ เอเกน กมฺเมน คจฺฉามี’’ติ ปกฺกมติฯ เถโร สกลคามํ จริตฺวา ตุจฺฉปตฺโตว นิกฺขมติฯ อิทํ ตาว มุทุมจฺฉริยํ นาม, เยน สมนฺนาคโต อทายโกปิ ทายโก วิย ปญฺญายติฯ อิธ ปน ถทฺธมจฺฉริยํ อธิปฺเปตํ, เยน สมนฺนาคโต ภิกฺขูสุ ปิณฺฑาย ปวิฏฺเฐสุ, ‘‘เถรา ฐิตา’’ติ วุตฺเต, ‘‘กิํ มยฺหํ ปาทา รุชฺชนฺตี’’ติอาทีนิ วตฺวา สิลาถมฺโภ วิย ขาณุโก วิย จ ถทฺโธ หุตฺวา ติฏฺฐติ, สามีจิมฺปิ น กโรติฯ กทริยาติ อิทํ มจฺฉริโนติ ปทสฺเสว เววจนํฯ มุทุกมฺปิ หิ มจฺฉริยํ ‘‘มจฺฉริย’’นฺเตว วุจฺจติ, ถทฺธํ ปน กทริยํ นามฯ ปริภาสกาติ ภิกฺขู ฆรทฺวาเร ฐิเต ทิสฺวา, ‘‘กิํ ตุมฺเห กสิตฺวา อาคตา, วปิตฺวา, ลายิตฺวา? มยํ อตฺตโนปิ น ลภาม, กุโต ตุมฺหากํ, สีฆํ นิกฺขมถา’’ติอาทีหิ สํตชฺชกาฯ อนฺตรายกราติ ทายกสฺส สคฺคนฺตราโย, ปฏิคฺคาหกานํ ลาภนฺตราโย, อตฺตโน อุปฆาโตติ อิเมสํ อนฺตรายานํ การกาฯ

สมฺปราโยติ ปรโลโกฯ รตีติ ปญฺจกามคุณรติฯ ขิฑฺฑาติ กายิกขิฑฺฑาทิกา ติวิธา ขิฑฺฑาฯ ทิฏฺเฐ ธมฺเมส วิปาโกติ ตสฺมิํ นิพฺพตฺตภวเน ทิฏฺเฐ ธมฺเม เอส วิปาโกฯ สมฺปราเย จ ทุคฺคตีติ ‘‘ยมโลกํ อุปปชฺชเร’’ติ วุตฺเต สมฺปราเย จ ทุคฺคติฯ

วทญฺญูติ ภิกฺขู ฆรทฺวาเร ฐิตา กิญฺจาปิ ตุณฺหีว โหนฺติ, อตฺถโต ปน – ‘‘ภิกฺขํ เทถา’’ติ วทนฺติ นามฯ ตตฺร เย ‘‘มยํ ปจาม, อิเม ปน น ปจนฺติ, ปจมาเน ปตฺวา อลภนฺตา กุหิํ ลภิสฺสนฺตี’’ติ? เทยฺยธมฺมํ สํวิภชนฺติ, เต วทญฺญู นามฯ ปกาสนฺตีติ วิมานปฺปภาย โชตนฺติฯ ปรสมฺภเตสูติ ปเรหิ สมฺปิณฺฑิเตสุฯ

สมฺปราเย จ สุคฺคตีติ, ‘‘เอเต สคฺคา’’ติ เอวํ วุตฺตสมฺปราเย สุคติฯ อุภินฺนมฺปิ วา เอเตสํ ตโต จวิตฺวา ปุน สมฺปราเยปิ ทุคฺคติสุคติเยว โหตีติฯ นวมํฯ

10. ฆฏีการสุตฺตวณฺณนา

[50] ทสเม อุปปนฺนาเสติ นิพฺพตฺติวเสน อุปคตาฯ วิมุตฺตาติ อวิหาพฺรหฺมโลกสฺมิํ อุปปตฺติสมนนฺตรเมว อรหตฺตผลวิมุตฺติยา วิมุตฺตาฯ มานุสํ เทหนฺติ อิธ ปญฺโจรมฺภาคิยสํโยชนานิ เอว วุตฺตานิฯ ทิพฺพโยคนฺติ ปญฺจ อุทฺธมฺภาคิยสํโยชนานิฯ อุปจฺจคุนฺติ อติกฺกมิํสุฯ อุปโกติอาทีนิ เตสํ เถรานํ นามานิฯ กุสลี ภาสสี เตสนฺติ, ‘‘กุสล’’นฺติ อิทํ วจนํ อิมสฺส อตฺถีติ กุสลี, เตสํ เถรานํ ตฺวํ กุสลํ อนวชฺชํ ภาสสิ, โถเมสิ ปสํสสิ , ปณฺฑิโตสิ เทวปุตฺตาติ วทติฯ ตํ เต ธมฺมํ อิธญฺญายาติ เต เถรา ตํ ธมฺมํ อิธ ตุมฺหากํ สาสเน ชานิตฺวาฯ คมฺภีรนฺติ คมฺภีรตฺถํฯ พฺรหฺมจารี นิรามิโสติ นิรามิสพฺรหฺมจารี นาม อนาคามี, อนาคามี อโหสินฺติ อตฺโถฯ อหุวาติ อโหสิฯ สคาเมยฺโยติ เอกคามวาสีฯ ปริโยสานคาถา สงฺคีติกาเรหิ ฐปิตาติฯ ทสมํฯ

อาทิตฺตวคฺโค ปญฺจโมฯ

6. ชราวคฺโค

1. ชราสุตฺตวณฺณนา

[51] ชราวคฺคสฺส ปฐเม สาธูติ ลทฺธกํ ภทฺทกํฯ สีลํ ยาว ชราติ อิมินา อิทํ ทสฺเสติ – ยถา มุตฺตามณิรตฺตวตฺถาทีนิ อาภรณานิ ตรุณกาเลเยว โสภนฺติ, ชราชิณฺณกาเล ตานิ ธาเรนฺโต ‘‘อยํ อชฺชาปิ พาลภาวํ ปตฺเถติ, อุมฺมตฺตโก มญฺเญ’’ติ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติ , น เอวํ สีลํฯ สีลญฺหิ นิจฺจกาลํ โสภติฯ พาลกาเลปิ หิ สีลํ รกฺขนฺตํ ‘‘กิํ อิมสฺส สีเลนา’’ติ? วตฺตาโร นตฺถิฯ มชฺฌิมกาเลปิ มหลฺลกกาเลปีติฯ

สทฺธา สาธุ ปติฏฺฐิตาติ หตฺถาฬวกจิตฺตคหปติอาทีนํ วิย มคฺเคน อาคตา ปติฏฺฐิตสทฺธา นาม สาธุฯ ปญฺญา นรานํ รตนนฺติ เอตฺถ จิตฺตีกตฏฺฐาทีหิ รตนํ เวทิตพฺพํฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘ยทิ จิตฺตีกตนฺติ รตนํ, นนุ ภควา จิตฺตีกโต ปุริสสีโห, เย จ โลเก จิตฺตีกตา, เตสํ จิตฺตีกโต ภควาฯ ยทิ รติกรนฺติ รตนํ, นนุ ภควา รติกโร ปุริสสีโห, ตสฺส วจเนน จรนฺตา ฌานรติสุเขน อภิรมนฺติฯ ยทิ อตุลฺยนฺติ รตนํ, นนุ ภควา อตุโล ปุริสสีโหฯ น หิ สกฺกา ตุเลตุํ คุเณหิ คุณปารมิํ คโตฯ ยทิ ทุลฺลภนฺติ รตนํ, นนุ ภควา ทุลฺลโภ ปุริสสีโหฯ ยทิ อโนมสตฺตปริโภคนฺติ รตนํ, นนุ ภควา อโนโม สีเลน สมาธินา ปญฺญาย วิมุตฺติยา วิมุตฺติญาณทสฺสเนนา’’ติฯ

อิธ ปน ทุลฺลภปาตุภาวฏฺเฐน ปญฺญา ‘‘รตน’’นฺติ วุตฺตํฯ ปุญฺญนฺติ ปุญฺญเจตนา, สา หิ อรูปตฺตา ปริหริตุํ น สกฺกาติฯ ปฐมํฯ

2. อชรสาสุตฺตวณฺณนา

[52] ทุติเย อชรสาติ อชีรเณน, อวิปตฺติยาติ อตฺโถฯ สีลญฺหิ อวิปนฺนเมว สาธุ โหติ, วิปนฺนสีลํ อาจริยุปชฺฌายาทโยปิ น สงฺคณฺหนฺติ, คตคตฏฺฐาเน นิทฺธมิตพฺโพว โหตีติฯ ทุติยํฯ

3. มิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[53] ตติเย สตฺโถติ สทฺธิํจโร, ชงฺฆสตฺโถ วา สกฏสตฺโถ วาฯ มิตฺตนฺติ โรเค อุปฺปนฺเน ปาฏงฺกิยา วา อญฺเญน วา ยาเนน หริตฺวา เขมนฺตสมฺปาปเนน มิตฺตํฯ สเก ฆเรติ อตฺตโน เคเห ฯ ตถารูเป โรเค ชาเต ปุตฺตภริยาทโย ชิคุจฺฉนฺติ, มาตา ปน อสุจิมฺปิ จนฺทนํ วิย มญฺญติฯ ตสฺมา สา สเก ฆเร มิตฺตํฯ สหาโย อตฺถชาตสฺสาติ อุปฺปนฺนกิจฺจสฺส โย ตํ กิจฺจํ วหติ นิตฺถรติ, โส กิจฺเจสุ สห อยนภาเวน สหาโย มิตฺตํ, สุราปานาทิสหายา ปน น มิตฺตาฯ สมฺปรายิกนฺติ สมฺปรายหิตํฯ ตติยํฯ

4. วตฺถุสุตฺตวณฺณนา

[54] จตุตฺเถ ปุตฺตา วตฺถูติ มหลฺลกกาเล ปฏิชคฺคนฏฺเฐน ปุตฺตา ปติฏฺฐาฯ ปรโมติ อญฺเญสํ อกเถตพฺพสฺสปิ คุยฺหสฺส กเถตพฺพยุตฺตตาย ภริยา ปรโม สขา นามฯ จตุตฺถํฯ

5-7. ปฐมชนสุตฺตาทิวณฺณนา

[55] ปญฺจเม วิธาวตีติ ปรสมุทฺทาทิคมนวเสน อิโต จิโต จ วิธาวติฯ ปญฺจมํฯ

[56] ฉฏฺเฐ ทุกฺขาติ วฏฺฏทุกฺขโตฯ ฉฏฺฐํฯ

[57] สตฺตเม ปรายณนฺติ นิปฺผตฺติ อวสฺสโยฯ สตฺตมํฯ

8. อุปฺปถสุตฺตวณฺณนา

[58] อฏฺฐเม ราโค อุปฺปโถติ สุคติญฺจ นิพฺพานญฺจ คจฺฉนฺตสฺส อมคฺโคฯ รตฺตินฺทิวกฺขโยติ รตฺติทิเวหิ, รตฺติทิเวสุ วา ขียติฯ อิตฺถี มลนฺติ เสสํ พาหิรมลํ ภสฺมขาราทีหิ โธวิตฺวา สกฺกา โสเธตุํ, มาตุคามมเลน ทุฏฺโฐ ปน น สกฺกา สุทฺโธ นาม กาตุนฺติ อิตฺถี ‘‘มล’’นฺติ วุตฺตาฯ เอตฺถาติ เอตฺถ อิตฺถิยํ ปชา สชฺชติฯ ตโปติ อินฺทฺริยสํวรธุตงฺคคุณวีริยทุกฺกรการิกานํ นามํ, อิธ ปน ฐเปตฺวา ทุกฺกรการิกํ สพฺพาปิ กิเลสสนฺตาปิกา ปฏิปทา วฏฺฏติฯ พฺรหฺมจริยนฺติ เมถุนวิรติฯ อฏฺฐมํฯ

9. ทุติยสุตฺตวณฺณนา

[59] นวเม กิสฺส จาภิรโตติ กิสฺมิํ อภิรโตฯ ทุติยาติ สุคติญฺเจว นิพฺพานญฺจ คจฺฉนฺตสฺส ทุติยิกาฯ ปญฺญา เจนํ ปสาสตีติ ปญฺญา เอตํ ปุริสํ ‘‘อิทํ กโรหิ, อิทํ มากรี’’ติ อนุสาสติฯ นวมํฯ

10. กวิสุตฺตวณฺณนา

[60] ทสเม ฉนฺโท นิทานนฺติ คายตฺติอาทิโก ฉนฺโท คาถานํ นิทานํฯ ปุพฺพปฏฺฐาปนคาถา อารภนฺโต หิ ‘‘กตรจฺฉนฺเทน โหตู’’ติ อารภติ ฯ วิยญฺชนนฺติ ชนนํฯ อกฺขรํ หิ ปทํ ชเนติ, ปทํ คาถํ ชเนติ, คาถา อตฺถํ ปกาเสตีติฯ นามสนฺนิสฺสิตาติ สมุทฺทาทิปณฺณตฺตินิสฺสิตาฯ คาถา อารภนฺโต หิ สมุทฺทํ วา ปถวิํ วา ยํ กิญฺจิ นามํ นิสฺสยิตฺวาว อารภติฯ อาสโยติ ปติฏฺฐาฯ กวิโต หิ คาถา ปวตฺตนฺติฯ โส ตาสํ ปติฏฺฐา โหตีติฯ ทสมํฯ

ชราวคฺโค ฉฏฺโฐฯ

7. อทฺธวคฺโค

1. นามสุตฺตวณฺณนา

[61] อทฺธวคฺคสฺส ปฐเม นามํ สพฺพํ อทฺธภวีติ นามํ สพฺพํ อภิภวติ อนุปตติฯ โอปปาติเกน วา หิ กิตฺติเมน วา นาเมน มุตฺโต สตฺโต วา สงฺขาโร วา นตฺถิฯ ยสฺสปิ หิ รุกฺขสฺส วา ปาสาณสฺส วา ‘‘อิทํ นาม นาม’’นฺติ น ชานนฺติ, อนามโกตฺเวว ตสฺส นามํ โหติฯ ปฐมํฯ

2-3. จิตฺตสุตฺตาทิวณฺณนา

[62] ทุติเย สพฺเพว วสมนฺวคูติ เย จิตฺตสฺส วสํ คจฺฉนฺติ, เตสํเยว อนวเสสปริยาทานเมตํฯ ทุติยํฯ

[63] ตติเยปิ เอเสว นโยฯ ตติยํฯ

4-5. สํโยชนสุตฺตาทิวณฺณนา

[64] จตุตฺเถ กิํ สุ สํโยชโนติ กิํ สํโยชโน กิํ พนฺธโน? วิจารณนฺติ วิจรณา ปาทานิฯ พหุวจเน เอกวจนํ กตํฯ วิตกฺกสฺส วิจารณนฺติ วิตกฺโก ตสฺส ปาทาฯ จตุตฺถํฯ

[65] ปญฺจเมปิ เอเสว นโยฯ ปญฺจมํฯ

6. อตฺตหตสุตฺตวณฺณนา

[66] ฉฏฺเฐ เกนสฺสุพฺภาหโตติ เกน อพฺภาหโตฯ สุ-กาโร นิปาตมตฺตํฯ อิจฺฉาธูปายิโตติ อิจฺฉาย อาทิตฺโตฯ ฉฏฺฐํฯ

7-9. อุฑฺฑิตสุตฺตาทิวณฺณนา

[67] สตฺตเม ตณฺหาย อุฑฺฑิโตติ ตณฺหาย อุลฺลงฺฆิโตฯ จกฺขุญฺหิ ตณฺหารชฺชุนา อาวุนิตฺวา รูปนาคทนฺเต อุฑฺฑิตํ, โสตาทีนิ สทฺทาทีสูติ ตณฺหาย อุฑฺฑิโต โลโกฯ มจฺจุนา ปิหิโตติ อนนฺตเร อตฺตภาเว กตํ กมฺมํ น ทูรํ เอกจิตฺตนฺตรํ, พลวติยา ปน มารณนฺติกเวทนาย ปพฺพเตน วิย โอตฺถฏตฺตา สตฺตา ตํ น พุชฺฌนฺตีติ ‘‘มจฺจุนา ปิหิโต โลโก’’ติ วุตฺตํฯ สตฺตมํฯ

[68] อฏฺฐเม สฺเวว ปญฺโห เทวตาย เหฏฺฐุปริยายวเสน ปุจฺฉิโตฯ อฏฺฐมํฯ

[69] นวเม สพฺพํ อุตฺตานเมวฯ นวมํฯ

10. โลกสุตฺตวณฺณนา

[70] ทสเม กิสฺมิํ โลโก สมุปฺปนฺโนติ กิสฺมิํ อุปฺปนฺเน โลโก อุปฺปนฺโนติ ปุจฺฉติฯ ฉสูติ ฉสุ อชฺฌตฺติเกสุ อายตเนสุ อุปฺปนฺเนสุ อุปฺปนฺโนติ วุจฺจติฯ ฉสุ กุพฺพตีติ เตสุเยว ฉสุ สนฺถวํ กโรติฯ อุปาทายาติ ตานิเยว จ อุปาทาย อาคมฺม ปฏิจฺจ ปวตฺตติฯ วิหญฺญตีติ เตสุเยว ฉสุ วิหญฺญติ ปีฬิยติฯ อิติ อชฺฌตฺติกายตนวเสน อยํ ปญฺโห อาคโต, อชฺฌตฺติกพาหิรานํ ปน วเสน อาหริตุํ วฏฺฏติฯ ฉสุ หิ อชฺฌตฺติกายตเนสุ อุปฺปนฺเนสุ อยํ อุปฺปนฺโน นาม โหติ, ฉสุ พาหิเรสุ สนฺถวํ กโรติ, ฉนฺนํ อชฺฌตฺติกานํ อุปาทาย ฉสุ พาหิเรสุ วิหญฺญตีติฯ ทสมํฯ

อทฺธวคฺโค สตฺตโมฯ

8. เฉตฺวาวคฺโค